مزاج شناسی تخصصی
تعریف و تفاوت طبع و مزاج
شهرزورى
تعریفى از مزاج به این شرح بیان مىکند: مزاج، کیفیت ملموسى است در جسمى که مرکب است از عناصرى با کیفیتهاى متضادى که هر کدام دیگرى را مىشکند
و در آن اثر مىگذارد و به این شکستن «تفاعل» مىگویند و البته در کیفیات متضاد، شرط نیست که ضدّین نهایت اختلاف را با هم داشته باشند؛ خلاصه آنکه کیفیت حاصل از چنین تفاعلى «مزاج» نامیده مىشود.
شهرزورى سعى کرده است با ذکر هر قیدى از ورود اشکالات قبلى جلوگیرى کند. پس از آن، اقسام مزاجها که از تفاعل کیفیتهاى چهارگانه رطوبت، یبوست، حرارت و برودت در اجسام حاصل مىشود، به تفصیل مورد بحث واقع شده است.
انواع مزاج
این چنین نیست که یک نوع فقط داراى یک مزاج باشد، بلکه در انواعى که مرکباند چندین مزاج به ترتیب اوّل و دوم و … وجود دارد؛
مثلا، انسان مرکب است از اعضایى مثل سر و قلب و هر کدام از آنها مرکب است از اعضاى متشابه مثل گوشت و استخوان و هر کدام مرکباند از اخلاط و اخلاط مرکباند از خوراکیها و خوراکیها از عناصر چهارگانه.
در این مثال، خوراکیها که از تفاعل عناصر حاصل شده است، مزاج اوّلاند و اخلاط که از تفاعل خوراکیها پدید آمده است، مزاج دوم است و گوشت و استخوان که از تفاعل اخلاط پدید آمده است، مزاج سوم است و انسان مزاج چهارم.
نکته مهم این است که هر مزاج، ممتزج را آماده مىکند تا خاصیت و تأثیرى از جانب واهب، در آن پدید آید، به عبارت دیگر صرف مزاج، عامل وجود خواص و کیفیات در ممتزج نیست و در مثال مذکور،
پس از حصول مزاج انسان،
از واهب، در انسان چیزى پدید مىآید که به آن «قوه نفسانى» مىگوییم.
شهرزورى با یک تلقى اشراقى،
اصناف رطوبتهاى ثانوى و غیر زاید
اجناس چهارگانه اخلاط
